Wielka Niedzwiedzica- Ursa Maior

Niedzwiedzica to gwiazdozbiór nieba północnego, a zarazem trzecia co do wielkości konstelacja nieba.  Liczba gwiazd dostrzegalnych nieuzbrojonym okiem: około 125. W Polsce jest widoczna przez cały rok.

                             Autor zdjęcia Akira Fujii

Siedem najjaśniejszych gwiazd, często niesłusznie utożsamianych z Wielką Niedźwiedzicą, a stanowiących tylko część gwiazdozbioru, tworzy charakterystyczny i łatwy do odszukania na niebie układ Wielkiego Wozu, którego „dyszel” jest jednocześnie „ogonem” niedźwiedzicy. Oś tylnych kół, łatwego do odnalezienia przez cały rok i o każdej porze nocy Wielkiego Wozu, wskazuje na położoną tuż obok bieguna niebieskiego Gwiazdę Polarną, pełniącą nie tylko w przeszłości ważną rolę w orientacji na niebie. Wielki Wóz jest w Polsce układem okołobiegunowym.

                             Autor zdjęcia Akira Fujii

W konstelacji Ursa Maior możemy wyszczególnić kilka ciekawych obiektów.

ε ALIOTH to niebieski olbrzym odległy o 82 lata świetlne i jasności 100 słońc. Średnica tego obiektu wynosi 6 mln km i jest to najjaśniejsza gwiazda w konstelacji Wielkiej Niedzwiedzicy. Temperatura na powierzchni tej gwiazdy wynosi 9 100 °C.. Alioth, Mizar, Merak, Phecda i Megrez powstały jednocześnie kilkaset milionów lat temu we wnętrzu mgławicy. Wszystkie położone są od 78 do 84 lat świetlnych.

ζ ALKOR I MIZAR tworzy na złamaniu „dyszla” Wielkiego Wozu układ wizualnie podwójny. Choć ta sprawa długo budziła wątpliwości, nowe obserwacje wskazują, że gwiazdy te są powiązane grawitacyjnie i stanowią układ sześciokrotny

Galaktyka HDF4-473.0  została odkryta za pomocą Kosmicznego Teleskopu Hubble’a i jako jeden z najdalej położonych znanych obiektów niebieskich dokładniej zbadana przez największy teleskop świata na Hawajach. Przypuszcza się, że wiek wszechświata wynosi około 15 mld lat. Światło galaktyki HDF4-473.0 dotarło do nas po 14 mld lat. Oznacza to, że widzimy obecnie tę galaktykę w takim stanie, w jakim była po upływie miliarda lat od Wielkiego Wybuchu, skrzą się w niej najmłodsze gwiazdy, jakie narodziły się we wszechświecie. HDF4-473.0 . Odległość od tej galaktyki sięga 14 mld lat świetlnych a wielkość wynosi 10 tyś lat świetlnych. Znajdująca się na krańcu świata galaktyka umożliwia astronomom zawrotny skok w otchłań czasu.

GALAKTYKI M81 i M82  s a galaktykami spiralnymi odlagłymi o 12 mln lat świetlnych.  M81 znajduje się w odległości jedynie 150 tys. lat świetlnych od innej galaktyki należącej do katalogu Messiera – M82. Tą Galaktykę z naszego punktu obserwacyjnego widzimy z profilu. Messier 82 jest galaktyką burzy gwiazdowej, co oznacza, że zachodzi w niej intensywny proces powstawania nowych gwiazd

M97 jest jedną z bardziej złożonych mgławic planetarnych. Ma masę około 0,15 masy Słońca, masa jej gwiazdy centralnej to ok. 0,7 masy Słońca. Jasność tej gwiazdy wynosi 16m. Jasność wizualna mgławicy to 9,9m, a jej fotograficzna jasność wynosi 12m. System powstał około 6000 lat temu. Do jej zaobserwowania wystarcza teleskop o średnicy 10-12 cm, dobre warunki obserwacyjne (brak Księżyca i świateł miejskich) oraz nie za duże powiększenie. Teleskop o średnicy większej niż 15 cm pozwoli zauważyć w mgławicy dwie ciemne plamki wyglądające jak oczy sowy. To właśnie im mgławica zawdzięcza swoją nazwę.

M101 galaktyka spiralna ze słabym jądrem i bardzo rozwiniętymi ramionami w gwiazdozbiorze Wielkiej Niedżwiedzicy. Jej jasność wynosi 7,9m[1], a jej rozmiary na niebie 24,5′ × 23,4′. Średnica M101 wynosi 170 000 lat świetnych, a jej masa jest w przybliżeniu równa 180 miliardom mas Słońca. Znajduje się w odległości 21 milionów lat świetlnych.Oddziaływanie pobliskich galaktyk zaburzyło kształt M101 i spowodowało rozciągnięcie w przestrzeni chmur gazu.

M109  znajduje się w odległości około 55 milionów lat świetlnych od Ziemi i oddala się z prędkością 1142 km/s. M109 należy do typu SBc. Galaktyka jest dobrym przykładem galaktyki spiralnej z poprzeczką. Od 2005 roku wiadomo, że Droga Mleczna jest podobna do M109. Do tej pory w galaktyce zaobserwowano jedną supernową, SN 1956A. Należała do typu Ia, osiągnęła jasność 12,3m. Odkryto ją 17 marca 1956.

Mała Niedzwiedzica- Ursa Minor

Jest to niewielki gwiazdozbiór zbudowany z gwiazd o niezbyt dużej jasności. Jest ciekawy ponieważ jego główna gwiazda wyznacza północny biegun niebieski, czyli punkt gdzie oś ziemi przebija sferę niebieską (Gwiazda Polarna). Jak się patrzy na tą gwiazde ma się wrażenie że wokól bieguna obraca się całe niebo.

                     Autor zdjęcia Akira Fujii

Konstelacja jest słabo widoczna, ale mimo to ogólnie znana, ze względu właśnie na Gwiazdę Polarną, na końcu tzw. Małego Wozu, obecnie odległą o 44′ od północnego bieguna nieba, za 100 lat, wskutek ruchu precesyjnego osi ziemskiej, zbliży się do niego na niecałe 28 . Za 2 tysiące lat rolę gwiazdy polarnej przejmie γ Cephei, przed 5 tysiącami lat spełniała ją α Draconis. W Polsce konstelacja jest widoczna przez cały rok.

Na niebie północnym „pomaga” odnaleźć kierunek bieguna północnego, tak jak Krzyż Południa ułatwia znalezienie bieguna południowego.

Z gwiazdozbiorem związany jest rój meteorów Ursaminorydów, pochodzący od komety Tuttle, a promieniujący w drugiej połowie grudnia w liczbie około 10 meteorów na godzinę.

                      Autor zdjęcia Akira Fujii

Chciałbym wyróżnić trzy elementy tego gwazdozbioru które odznaczają się wyższą jasnością i bez problemu są zauważalne przez ludzkie oko. Pierwszym elementem jest gwiazda Kochab.

KOCHAB β  to druga co do jasności gwiazda w gwiazdozbiorze Małej Niedzwiedzicy. Jest to czerwony olbrzym oddalony o 130 lata świetlne. Średnica Kochaba wynosi 80 mln km, a jasność odpowiada 190 naszym słońcom. Ok 3 tyś. lat temu to właśnie Kocheb spełniał rolę „gwiazdy polarnej” w wyniku powolnej procesji osi Ziemi.

PHERKAD γ jest niebieskim olbrzymem. Wraz z  gwiazdą 11 Ursae Minoris tworzą optyczny układ podwójny. W rzeczywistości są one odległe od siebie o ok. 100 lat świetlnych. Średnica Pherkada wynosi ponad 15 mln km, a jasność obiektu wynosi aż 1000 słońc. Spoglądając już w powiększeniu 30 lub 50 krotnym, można zauważyć wyraźną różnicę barw pomiędzy tym niebieskim i czerwonym olbrzymem.

GWIAZDA POLARNA α (POLARIS) jest to nadolbrzym o średnicy ponad 200 mln km.  Odległość od ziemi wynosi ok 400 lat świetlnych.  Gwiazda ta niemal dokładnie wyznacza północ i stanowi w nocy bezbłędny punkt orientacyjny. Mimo iż jasność tej gwiazdy wynosi ponad 2000 słońc to znajduje się ona dopiero na 49 miejscu wśród najjaśniejszych gwiazd. Polaris jest gwiazdą 150 razy większą od słońca.